Trích bài “Trần triều Hoằng Nghị Đại vương và những tồn nghi”  của nhà sử học Đặng Hùng, tỉnh Thái Bình

                                                                                                                             Trần Quang sưu tầm

Năm 1995, viện Sử học Việt Nam và sở Văn hóa Thông tin Thái Bình phối hợp tổ chức hội thảo: “Trần Thủ Độ, con người thời Trần” tại Thái Bình, lần đầu tiên công bố “Thân sinh của Trần Thủ Độ là Hoằng Nghị Đại vương”. Tư liệu do cụ Dương Quảng Châu đưa ra không dựa vào các cơ sở khoa học chính sử mà cơ bản là căn cứ vào các tài liệu (gọi là) điền dã, khảo sát ở các địa phương trong tỉnh Thái Bình và tỉnh bạn.

          Trong vài năm gần đây, một số tác giả khi viết về Trần Thủ Độ đã dựa vào tư liệu điền dã được công bố của cụ Dương Quảng Châu và cho rằng cha đẻ của Trần Thủ Độ là Trần Hoằng Nghị. Nhưng có đúng “Trần triều Hoằng Nghị đại vương”  là Trần Hoằng Nghị không? Có đúng ông là thân sinh của Trần Thủ Độ không?

          Để trả lời câu hỏi trên, chúng ta cần tìm hiểu các thông tin tư liệu điền dã mà tác giả Dương Quảng Châu đã nêu ra trong hai bài viết của mình.

Trong bài “Trần Thủ Độ với Thái Bình (SĐD - trang 237), tác giả Dương Quảng Châu viết: “Các bô lão ở Trực Nội, (tổng Trực Nội nay thuộc hai xã Đông Quang – Đông Xuân, huyện Đông Hưng – tỉnh Thái Bình) vào vùng Động Núi, được các bô lão ở địa phương cho biết: ở vùng này có nhiều nơi thờ An Hạ Vương. Theo thần phả ghi An Hạ Vương là con thứ 2 Trần Hoằng Nghị Đại Vương, em An Quốc Đại Vương,  anh Trần Thủ Độ...”. Ai đẻ ra Hoằng Nghị Đại Vương? Theo các nguồn tư liệu điền dã và thành văn đã sưu tầm được thì cụ Trần Hấp, con trai cụ Trần Kinh đã sinh ra hai người con trai là Trần Lý và Trần Hoằng Nghị…” (SĐD – trang 228).

Như vậy, tác giả dựa vào tư liệu điền dã và cho rằng Trần Hấp là bố của Trần Hoằng Nghị: “Trần Hấp sinh ra hai người con trai là Trần Lý và Trần Hoằng Nghị” và Trần Hoằng Nghị lại sinh ra ba người con trai là Trần An Quốc, Trần An Hạ, Trần Thủ Độ.

Nhưng lạ thay, trong bài “Đất và người Long Hưng trong sự nghiệp phù Trần” (đồng tác giả Dương Quảng Châu – Phạm Hóa) in ở sách “Nhà Trần và con người thời Trần”, (Trung tâm UNESCO thông tin tư liệu lịch sử và văn học Việt Nam – Hà Nội – 2004) lại viết:

“Trần Kinh sinh ra Trần Hấp, Trần Mẽ, Trần Quả (tức Trần Hoằng Nghị), (Như vậy Trần Hấp lại là anh của Trần Hoằng Nghị). Hai người con trai của cụ Trần Hoằng Nghị là Trần An Quốc, Trần An Bang (tức Trần Thủ Độ), . .(SĐD–tr. 83). Trần An quốc từng làm trấn thủ Diễn Châu, được phong làm An Hạ Vương đời vua Trần Thái Tông” (Sách đã dẫn – tr.85). 

Thật là vô lý khi thì cho rằng Trần Hấp là bố của Trần Hoằng Nghị, lúc thì lại nói Trần Hấp là anh của Trần Hoằng Nghị. Lúc thì tác giả viết Trần Hoằng Nghị có 3 người con (bài 1). Nhưng ở bài (bài 2) tác giả lại đánh đồng Trần An Quốc với Trần An Hạ là một và cho rằng Trần Hoằng Nghị sinh được hai người con trai là Trần An Quốc và Trần Thủ Độ. Không hiểu tài liệu điền dã này tác giả thu nhận ở đâu mà lại có sự mâu thuẫn đến khó hiểu như vậy.

Chúng tôi đã về làng Miễu (xã Đông Quang – thuộc tổng Trực Nội trước đây, nay thuộc huyện Đông Hưng) để tìm hiểu về Trần An Quốc (Trần An Hạ). Cùng đi có nhà nghiên cứu dân gian Nguyễn Tiến Đoàn và dịch giả Vũ Công Hoan, hai ông đã dịch hai tấm bia làng Miễu (theo các cụ già trong làng thì tấm bia này có từ thời nhà Trần và được đưa từ lăng mộ của vợ chồng An Hạ Vương vào đình làng từ năm 1961).

Theo lời dịch văn bia của hai ông thì An Hạ Vương (không phải là Trần An Hạ hay Trần An Quốc). Ông là cháu của Lý Anh Tông, chứ không phải là con của Trần Hoằng Nghị: “Lý triều An Hạ Vương, Anh tông hoàng đế chi tôn, Quý Thịnh hầu giã, nguyên sách Động Nhuế Hương Nhân” (Trích miếu lăng bi ký – làng Miễu).      

An Hạ Vương lấy bà Đàm Chiêu Trinh (chứ không phải Trần An Quốc lấy bà Đàm Chiêu Trinh). Do có công lao đánh giặc Chiêm xâm lược nên ông được triều đình nhà Lý tặng phong tước Quý thịnh hầu. Sang thời nhà Trần ông trấn giữ châu Nghệ An và khi chết được vua Trần ban phong là An Hạ Vương. Cho đưa hài cốt về chôn cất tại (hương Động Nhuế – đất được phong ấp của hai vợ chồng An Hạ Vương). Triều đình đã giúp cho dân làng xây lăng mộ, đền miếu dựng bia để thờ hai vợ chồng ông… An Hạ Vương không phải họ Trần mà là họ Lý. Khi hai vợ chồng An Hạ Vương chết, ông đã được triều đình nhà Trần ban cho quốc tính (mang họ Trần). Trên văn bia khắc rất rõ: “Gia phong hoàng tông vinh tộc” (cho mang họ vua – họ Trần). Nếu đã là họ Trần thì cần gì vua phải gia phong là Hoàng tông vinh tộc?

(Đại Việt sử ký toàn thư chép Triều Lý Huệ tông: Bính Tý năm thứ 6, (1216) mùa đông tháng 12, Chiêm Thành và Chân Lạp đến cướp châu Nghệ An, châu bá Lý Bất nhiễm đánh phá được.

Mậu Dần năm thứ 8 (1218), mùa đông tháng 10, Chiêm Thành và Chân Lạp đến cướp châu Nghệ An, Lý Bất Nhiễm đánh tan, được thăng lên trật Hầu, cho thực ấp 7.500 hộ, thật phong 1.500 hộ. (Đại Việt sử ký toàn thư, nhà xuất bản Thông tin Văn hóa - năm 2004, trang 426 và 427- Trần Quang ghi chú). 

Cũng trong bài “Trần Thủ Độ với Thái Bình” tác giả Dương Quảng Châu viết: "Trong một trận chiến đấu, Trần Hoằng Nghị và một số chỉ huy đã chết trận cùng với một số chiến sĩ được nhân dân Hạ Liệt (nay là xã Thái Hà, Thái Thụy) lập đền thờ ở cánh đồng (Hạ Liệt) coi như thờ bách linh trận vong chiến sĩ, ngôi duệ hiệu cao nhất là "Trần Triều Hoằng Nghị Đại Vương. Thượng đẳng Phúc thần". Các cố lão ở Hạ Liệt cũng cho biết văn tế đầu tiên đọc là: Nguyên tổ Hoằng Nghị Đại Vương trước, rồi mới đến bách linh, chư vị thần quân, thần tướng, trận vong chiến sĩ vong linh.

Qua tìm hiểu ở xã Thái Hà - Thái Thụy, chúng tôi đã phát hiện ra thực tế ở xã Thái Hà không có thôn Hạ Liệt. Xã Thái Hà thành lập năm 1955, ở đây có làng Thuyền Quan, thời nhà Lê gọi là làng Cù Khê. Vào đầu thế kỷ XVI, con sông Trà Lý chảy gần làng có ngã ba gọi là ngã ba Cun (hay Côn Giang). Hoàng giáp Thượng thư Quách Hữu Nghiêm đi thuyền qua khu vực này đã bị sóng đánh đắm thuyền. Ông và quân lính đi theo đều tử nạn. Để tưởng nhớ quan Thượng thư Quách Hữu Nghiêm, dân làng đã bỏ tên làng Cù Khê và đổi thành làng Thuyền Quan, thuộc tổng Trực Hoài, huyện Thanh Quan, phủ Tiên Hưng.

          Nhân dân xây dựng ở cánh đồng làng Cù Khê (Thái Hà) một ngôi đền để tưởng nhớ thượng thư Quách Hữu Nghiêm cùng quân lính, gọi là đền Bách Linh. Nhân thần được thờ ở đền là Quách Hữu Nghiêm chứ không phải là Trần Hoằng Nghị.

Theo sách "Tên làng xã Thái Bình qua các đời" và "Địa danh Thái Bình xưa và nay", căn cứ vào thư mục thần tích, thần sắc, chúng tôi lần tìm về một huyện khác, trước cách mạng tháng Tám năm 1945, có tổng Thượng Liệt, huyện Thanh Quan (nay là xã Thái Giang - huyện Thái Thụy) có 10 làng trong đó có một làng tên là Hạ Liệt, nhưng tất cả 10 làng của tổng Thượng Liệt xưa đều không có đền miếu nào thờ "Trần Triều Hoằng Nghị Đại Vương". Như vậy đã rõ,  ở cánh đồng Hạ Liệt, Thái Giang không thờ Trần Hoằng Nghị. Xã Thái Hà thì không có thôn hay làng Hạ Liệt và lại càng không thờ Trần Hoằng Nghị. Về ý nghĩa nội dung chính xác của câu ngôi duệ hiệu cao nhất: “Trần triều Hoằng Nghị Đại Vương Thượng Đẳng Phúc Thần”. Hai nhà nghiên cứu dân gian Nguyễn Tiến Đoàn và dịch giả Vũ Công Hoan đều cho rằng ở câu trên cần hiểu: “Đây là vị Phúc thần cao nhất (thượng đẳng Phúc thần) được triều đình nhà Trần ban tặng mỹ tự là Hoằng Nghị Đại Vương”. Rõ ràng đây là mỹ tự của một vị phúc thần (nếu có) chứ không phải là tên người: Trần Hoằng Nghị, như nhiều người lầm tưởng. Quả là những điều mâu thuẫn đến khó hiểu, có lẽ chỉ có tác giả bài viết nói trên mới lý giải nổi.