Dòng tộc Cao Trần Giao Tiến, Giao Thuỷ, Nam Định là hậu duệ họ Trần Nguyên Hãn dòng Trần Phúc Quảng, Nghệ An.
Thái tổ của dòng tộc Cao Trần Giao Tiến, Giao Thuỷ, Nam Định có tên tự là Vô Ý, người gốc họ Trần. Năm Quý Hợi (1683), đời Vua Lê Hy Tông (1675 – 1705), niên hiệu Chính Hòa thứ 3 (1680 - 1705), tổ đưa người con trai thứ hai là Dự Nghĩa công Trần Công Bật từ vùng Bến Mía, xã Thịnh Mỹ, huyện Lôi Dương, tỉnh Thanh Hóa (nay là thôn Tứ Trụ, xã Thọ Diên, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa) đến ấp Hòe Nha (sau đổi là làng Hoành Nha), trấn Sơn Nam Hạ (nay là xã Giao Tiến, huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định) làm ăn, sinh sống và đổi từ họ Trần sang họ Cao. Thái tổ là người khai cơ, sáng nghiệp ra dòng họ Cao - Trần xã Giao Tiến ngày nay.

Đến vùng đất mới, Thái tổ và Thái tôn Cao Công Bật bắt tay vào công việc làm ăn, ổn định cuộc sống, xây dựng và phát triển kinh tế địa phương gia đình và dòng tộc. Bằng bàn tay lao động và khối óc của mình, Thái tôn đã tạo cho vùng quê ngày càng trù phú, đời sống dân sinh ngày một khá hơn. Khi làng, ấp hình thành, Thái tôn đã có những đóng góp tích cực trong việc xây dựng các công trình văn hoá xã hội trong ấp, như mua hậu Phật ở chùa Hưng Long (thôn Chính) năm 1713, và chùa Hưng An (thôn Thượng) năm 1718. Ông chăm lo việc dạy dỗ, học hành cho nhân dân, dạy con cháu, sống tu nhân tích đức, xây dựng nên truyền thống và phong cách sống tốt đẹp cho dòng họ.
Con cháu của ông đến đời thứ 3 trở đi đã có người ra làm việc ở địa phương và Nhà nước, giữ các chức như: Thập lý hầu, Tri sự, Tri sự điện tiền, Lang tướng, Trung lang tướng.

Vào cuối đời Lê - Trịnh (1732–1787), họ Cao Trần đã có những đóng góp tích cực cùng các họ khác trong ấp, mở mang khai phá đất đai, xây dựng cơ sở hạ tầng để tồn tại và phát triển. Tham gia tổ chức bảo vệ an ninh của làng, ấp và các công việc của đất nước như: Ông Cao Bá Tuân (đời thứ 5) với chức Thập lý hầu, đã tổ chức và chỉ huy dân làng đánh tan bọn giặc cướp (giặc Mèo), sau 7 ngày đêm chiến đấu liên tục, ông đã hy sinh. Ông Cao Đức Trung (đời thứ 5), thời nhà Lê có võ công được phong làm Lang tướng. Ông Cao Danh Tiêm (đời thứ 5) làm Tri sự, rồi tham gia luyện binh ở xã, sau đó tham gia đánh quân Thanh, hy sinh ở núi Tam Tầng, Kinh Bắc, Bắc Ninh. Ông Cao Đăng Dụng (đời thứ 6) làm Trung lang tướng cuối triều Lê, sau chuyển sang hàng ngũ Tây Sơn, đến triều nhà Nguyễn ông bỏ về quê.

Sự nghiệp do cha ông để lại cho đời sau những dấu ấn sâu sắc của thời kỳ khởi nghiệp, phát triển dòng họ, góp phần cùng các dòng họ khác xây dựng và phát triển làng, ấp lần thứ nhất. Họ Cao Trần khi này mới có khoảng hơn 40 đinh nam, với hậu duệ của đời thứ 6, thứ 7.
Năm Đinh Mùi (1787), đời vua Mẫn Đế (1787 – 1788), niên hiệu Chiêu Thống, một trận lũ lụt lớn đã xảy ra ở vùng Giao Thuỷ, Nam Định làm sông Hồng đổi dòng đổ ra biển tại cửa biển mới là cửa Ba Lạt ngày nay. Thiên tai nặng nề tàn phá mùa màng, nhà cửa, dân cư phải đi lưu tán các nơi. Sau trận lũ lụt, bà con trở về, xây dựng lại làng, ấp lần thứ hai. Ấp Hoè Nha đổi thành làng Hoành Nha từ đó. Họ Cao Trần có các ông: Thập lý hầu Cao Trọng Đạt, Tri bạ Cao Ngọc Cẩn, Tri bạ Cao Đức Tuấn, Cai thập lý hầu Cao Đức Mậu... đã đứng ra tham gia lo toan công việc của làng, ấp và dòng họ. Công cuộc xây dựng lại làng, ấp lần thứ hai, sau nhiều năm mới được hoàn thành.

Năm 1803, đời Vua Gia Long (1802–1820), tại địa phương xảy ra vụ tranh chấp gần 500 mẫu ruộng công điền do bọn hào lý ở địa phương từng chiếm trên cánh đồng Phù sa, sau gọi là cánh đồng Bãi (vụ Phù sa điền án). Các ông: Thập lý hầu Cao Trọng Đạt (đời thứ 4), Tri bạ Cao Ngọc Cẩn (đời thứ 5), Xã trưởng Cao Đức Mậu (đời thứ 6) đã cùng với Tổng trưởng Đinh Danh Trực và 15 ông nữa đại diện cho toàn xã đi đến trấn doanh Bắc Thành và kinh đô Huế để khiếu kiện. Kết quả sau nhiều năm, kiên trì đấu tranh gian khổ, đã lấy lại được ruộng đất về cho nhân dân xã nhà.

Năm 1826, niên hiệu Minh Mạng thứ 7 (1820 – 1840) lại xảy ra vụ tranh tụng đất đai trong nội bộ xã. Nhóm hào lý đã ba lần trưng chiếm 150 mẫu ruộng công điền làm tư điền (vụ Tam trưng điền án). Các ông: Cao Đức Cảnh (đời thứ 7), Cao Danh Hữu (đời thứ 7), Cao Đức Chí (đời thứ 8) đã tham gia vụ khiếu kiện do ông Tri bạ Vũ Thế Hào khởi xướng, cử người lên trấn doanh Bắc Thành và kinh đô Huế khiếu kiện. Phải đến năm 1841, niên hiệu Thiệu Trị thứ 1 (1841 – 1847) mới giành được thắng lợi.

Kế tiếp truyền thống của tiền nhân, đầu thế kỷ XX, các ông Cao Trung Kế, Cao Đức Thố đã tham gia tố tụng vụ tham nhũng công điền, nhưng vì có sự chia rẽ nội bộ nên không đạt kết quả. Tiếp theo vào những năm trước Cách mạng Tháng 8 năm 1945, có sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam do ông Vũ Đức Âu tổ chức, họ Cao Trần có các cụ, các ông tham gia: Cao Xuân Thọ, Cao Trần Nhai, Cao Xuân Hạ, Cao Bá Uyên, Cao Ngọc Cảnh. Sau đó thành lập ra Hội Ái hữu tương thân do ông Cao Xuân Hạ làm Hội trưởng, đứng ra tổ chức đấu tranh đã giành được thắng lợi: công điền đã được trả lại cấp cho nhân dân toàn xã.

Về văn hoá, xã hội thời kỳ định hình thôn, xã lần thứ hai, theo tộc phả, họ Cao Trần đã có công đóng góp ngay từ buổi ban đầu. Các ông: Cao Đức Mậu (đời thứ 6) với tư cách là xã trưởng, cùng con là Cao Đức Trứ - Phó tổng trưởng, cháu là Cao Đức Bằng - Cai tổng, cùng với các tiền liệt trong họ, trong xã, tổ chức nhân dân kế tục xây dựng, tu bổ, tôn tạo các đình, chùa, miếu, công quán, cầu, đường, đê điều, thuỷ lợi, xây dựng Văn chỉ để khuyến học, đặt ra các lễ tiết cổ truyền như: lễ Xuân – Thu, lễ Tịch điền để khuyến nông... dành phần ruộng công để yến lão, bảo thọ, khuyến tiết và chăm sóc cô nhi, quả phụ. Trong những năm mất mùa có thóc cấp cho Nghĩa dũng quân do Hoàng giáp Phạm Văn Nghị chỉ huy ở thời kỳ đầu chống Pháp (1858 – 1873). Triều đình vua Tự Đức đã ban thưởng cho ông Cao Đức Bằng là Cai tổng xã Hoành Nha 3 đồng tiền Rồng (ngân Long) và ban cho xã Hoành Nha bức đại tự có 4 chữ “Thiện tục khả phong”.
Kế thừa truyền thống yêu nước của dân tộc, theo tiếng gọi cứu nước của các sĩ phu, vào thời kỳ đầu chống thực dân Pháp xâm lược nước ta. Các ông trong họ Cao Trần đã tích cực tham gia quân ứng nghĩa bảo vệ Tổ quốc: vào Nam chiến đấu, đi tiễu phạt ở Sơn Tây, Bắc Ninh, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hải Dương, hoặc phòng thủ Hải Phòng, Nam Định...

Từ khi có Đảng cộng sản lãnh đạo, con cháu và các gia đình trong họ đã tích cực ủng hộ cách mạng như: nuôi giấu cán bộ, ủng hộ tiền, lương thực, thực phẩm, đấu tranh với bọn hào lý ở địa phương. Trong thời kỳ cách mạng Tháng 8 năm 1945, đã tham gia đi cướp chính quyền và sau đó tham gia vào chính quyền Cách mạng ở địa phương. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, con em trong họ nối tiếp nhau lên đường đi chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, nhiều người đã dũng cảm hy sinh, trong đó có tới 40 liệt sỹ và 80 thương binh. Phần đông các con cháu tích cực học hành, tham gia công tác xây dựng đất nước, xây dựng địa phương và làm kinh tế. Nhiều người đã được tặng huy hiệu 30, 40, 50 năm tuổi Đảng và nhiều huân, huy chương các loại. Trong họ có ba bà mẹ được Nhà nước phong tặng danh hiệu: “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”.

Từ ngày đất nước được hoà bình, đời sống của các gia đình trong họ từng bước được nâng cao, sự nghiệp học hành của con cháu trong họ ngày được phát triển. Tính đến nay họ Cao Trần đã có gần 300 người có bằng Đại học và trên Đại học, nhiều người là Sỹ quan cao cấp trong Quân đội và Công an nhân dân, nhiều người đã và đang giảng dạy, nghiên cứu tại các trường đại học, Viện nghiên cứu, 5 người có học vị Tiến sỹ và 2 Phó giáo sư.

Xuyên suốt quá trình hình thành và phát triển, dòng họ Cao Trần vẫn phát huy tốt truyền thống vẻ vang của cha ông, của hào khí Đông A, hậu duệ họ Trần. Họ Cao Trần luôn là dòng họ có vị thế trong làng xã, các thế hệ ông cha của dòng họ luôn là các bậc hào kiệt có tinh thần yêu nước, chống lại các thế lực xấu, bảo vệ quê hương, làng xã, người thân, chở che nhiều người lương thiện, cơ nhỡ. Tổ tiên của dòng họ đã để lại cho đời sau một di sản vật thể vô giá: đó là ngôi từ đường, khu lăng mộ của dòng họ và cuốn Gia phả bằng chữ Hán. Tài sản phi vật thể của dòng họ đó là truyền thống đoàn kết, thương yêu đùm bọc có tính huyết thống, là nền nếp gia phong thờ cúng, tế lễ Tổ tiên, ông bà, cha mẹ, những ngày lễ, giỗ hoặc khi người thân về cõi vĩnh hằng.

Theo câu đối ghi ở từ đường, thì từ đường họ Cao Trần, xã Giao Tiến được xây dựng vào đời vua Lê Hy Tông, niên hiệu Chính Hòa (1680- 1705).
Sau trận lũ lớn năm 1787, thiên tai nặng nề tàn phá toàn ấp. Thời kỳ này từ đường họ phải di chuyển về đất mới ở Cựu Thượng. Tiếp theo lại chuyển về Thổ Nện, nay là thôn Bảo Thắng. Năm Vua Tự Đức thứ 26, 27 (1873 - 1874), từ đường họ chuyển về vị trí hiện nay, chính là khu đất của cành trưởng, do ông Cao Đăng Phong (đời thứ 7) chủ trì xây dựng. Từ đường họ được trùng tu lần thứ nhất vào đầu thế kỷ XX do ông Cao Đức Vận, tức Quảng (Đời thứ 9) phụ trách. Trùng tu lần thứ hai do ông Cao Huỳnh (Đời thứ 9) phụ trách. Cũng vào thời gian này, mộ Thái tổ Vô Ý được chuyển về sân từ đường họ và quy tập phần mộ tổ tiên từ đời thứ 2 đến đời thứ 6 về lăng tại Nghĩa trang thôn Thượng (nay là thôn Quyết Tiến).

Năm 1988, từ đường họ được tôn tạo do ông Cao Xuân Thiệu, Cao Xuân Hào, Cao Văn Bốn (Đời thứ 10) phụ trách, với sự đóng góp sức người, tiền của của con cháu trong họ.
Năm 1995, các ông kể trên lại cùng với con cháu trong họ xây lại lăng mộ tổ từ đời thứ 2 đến đời thứ 6, xây đài tưởng niệm, bia Lịch kỷ công, đây là nơi an nghỉ ngàn thu của các bậc tiền nhân.

Năm 2012, từ đường họ lại được các cụ lão tộc trong họ quyết định xây dựng mới trên nền đất cũ với quy mô hoành tráng, khang trang, là nơi thờ phụng tổ tiên, là công quán để hội tụ con cháu gần xa về dâng hương, tế Tổ.
Trải qua nhiều biến cố của lịch sử dân tộc và lịch sử dòng họ, các thế hệ con cháu của dòng họ Cao Trần ở Giao Tiến, Giao Thuỷ, Nam Định luôn tự hào là con cháu Nhà Trần oanh liệt hiển vinh trong quá khứ và đang ra sức phấn đấu học tập, công tác, rèn luyện tốt để xứng đáng với truyền thống của ông cha, góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp./.

-Cao Xuân Thiện-

----------------------------------

TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Gia phả dòng họ Cao Trần Giao Tiến, Giao Thuỷ, Nam Định – Năm 1997.